«Чăваш халăх пултарулăхĕ» ярăмри иккĕмĕш том пичетленчĕ
«Чăваш халăх пултарулăхĕ» кĕнеке ярăмĕ, 2000-мĕш çулсенче пичетленме пуçланăскер, фольклорпа тĕрлĕ енлĕ паллаштарать. Ăна Чăваш патшалăх гуманитари ăслăлăхĕсен институтчĕ хатĕрлесе пырать. Малтан çак ярăм чăвашла çеç тухнă пулсан 2019 çултанпа хайхи сери икĕ чĕлхепе – чăвашла тата вырăсла – пичетленме пуçларĕ. Пĕрремĕш том «Паттăр юмахĕсем» ятлă, вăл икĕ кĕнекерен тăрать. Çак кунсенче Чăваш кĕнеке издательствинче черетлĕ иккĕмĕш том кун çути курчĕ, çĕнĕ кăларăм «Анат енчипе тури чăвашсен никрут юррисем. Рекрутские песни средненизовых и верховых чувашей» ятлă. Ăна Т.И. Семенова пухса хатĕрленĕ, А.П. Леонтьев вырăсла куçарнă, редакторĕ – В.Н. Алексеев.
«Никрут (салтак) юррисем – ят тухнă çын çар хĕсметне е вăрçа ăсатнă чухнехи йăласемпе килĕшÿллĕн юрлакан юрăсем. Вĕсем салтака ăсатассипе çыхăннă йăла-йĕрке юррисен шутне кĕреççĕ», – тесе палăртнă умсăмахра. Кĕнеке икĕ пайран тăрать: анат енчи чăвашсен салтака ăсатнă чухне юрланă юрăсем:
...Çырма пуçĕнче çырла нумай,
Çырли нумай та, çĕрĕ сахал.
Атте панче ĕмĕр лайăх,
Ĕмĕр лайăх та, кунĕ сахал.
Тата салтак пурнăçне сăнлакан юрăсем:
Атте, мана килсе кур,
Атте, мана килсе кур
Хĕрлĕ сăнăм шураличчен,
Хĕрлĕ сăнăм шураличчен.
Çавăн пекех тури чăвашсен салтака ăсатнă чухне юрлакан юрăсем кĕнĕ:
Анне пирри – катан пир,
Илчĕç кайрĕç пасара,
Сутрĕç ячĕç тутара.
Аттен савнă увăль эпĕччĕ,
Илчĕç кайрĕç приюма,
Пачĕç ячĕç салтака.
Салтак пурнăçне сăнлакан юрăсем:
Вăрçа кĕнĕ ват салтак
Ĕмĕрте мĕн пулнине
Юрла-юрла асăнать,
Асăнать те макăрать.
Умсăмахра никрут юррисене пухса тĕпченин историне тĕплĕн тишкернĕ, салтака ăсатас йăла-йĕрке юрăсенче епле сăнланнине каласа панă, анат енчипе тури чăвашсен никрут юррисен тытăмне, сăнарлăхĕпе хăйне евĕрлĕхне тимлĕх уйăрнă. «Чăваш çынни чунĕнчи кăмăл-туйăма хăйне хупăрласа тăракан çутçанталăк, тăван тавралăх, кил-тĕрĕшри япала, выльăх-чĕрлĕхпе кайăк-кĕшĕк, çанталăк çаврăмĕнчи тата куллен-кун тăвакан ĕçсем урлă кăтартса парать. Çавăнпа нумай-нумай текстра юррăн тĕп шухăшне уçса пама пулăшакан, ăна вăйлатакан сăнарлă параллельлĕх курăнса тăрать. Юрă çав параллельлĕхрен пуçланать», – палăртса хăварать Т.И. Семенова.
Кăларăмра пурĕ 780 юрă. Вĕсене хăçан çырса илнине кура вырнаçтарнă, «Ăнлантарусенче» хăçан, ăçта, камран тата кам çырса илнине палăртнă.
Кĕнекере чăвашла текстпа пĕрлех вырăсла филологи куçарăвне те панă, вăл оригинала çывăх. Юрăсенче вырăнти калаçу тата диалект уйрăмлăхĕсен хăйне евĕрлĕхне сыхласа хăварнă.
Издан второй том в серии «Чувашское народное творчество»
Каждый год серия «Чувашское народное творчество», которую утверждает Ученый совет Чувашского государственного института гуманитарных наук, пополняется новыми томами. В начале 2000-х годов она выходила только на одном языке – чувашском, с 2019 года готовятся книги-билингвы с филологическим переводом. Ранее в этой серии выходили богатырские сказки в двух книгах. На днях в Чувашском книжном издательстве вышел второй том – «Анат енчипе тури чӑвашсен никрут юррисем. Рекрутские песни средненизовых и верховых чувашей». Составитель – Т.И. Семенова, перевод на русский язык А.П. Леонтьева, редактор – В.Н. Алексеев.
Рекрутские (солдатские песни) – это песни, исполняемые при проведении обряда проводов призывников на армейскую службу или на войну. Слово «рекрут» означает призванный в солдаты парень (юноша), новобранец. «Нужно отметить следующий момент: в настоящее время песни призывников называют не рекрутскими, а солдатскими», – отмечено в книге.
В начале издания имеется богатая и подробная статья, рассказывающая об исследовании и сборе рекрутских песен, рассматривается структура и своеобразность рекрутских песен средненизовых и верховых чувашей.
Книга состоит из двух разделов: песни средненизовых и песни верховых чувашей, каждый раздел состоит из песен, исполняемых во время проводов в солдаты, и песен, повествующих о жизни солдата. Все рекрутские песни даны с филологическим переводом на русский язык и расположены параллельно чувашскому тексту на каждой странице.
Отчий дом – большой дом,
Все добрые люди собрались.
У крыльца круглое озерцо,
Все хорошие рыбы собрались.
Досками двор огородить хотел я,
Досками двор огородить не смог я да
Отцу с матерью не угодил, –
рекрутская песня средненизовых чувашей, исполняемая во время проводов в солдаты.
Ах, батюшка мой, ах, матушка моя,
Мне бы гусенком стать,
Мне бы на родину полететь!
Мне бы за воротами встать,
Запереть бы крепкими запорами, –
рекрутская песня верховых чувашей, повествующая о жизни солдата.
Всего в книгу вошли 780 текстов, из них 668 – из научного архива Чувашского государственного института гуманитарных наук, которые ранее не были опубликованы, 122 песни выбраны из разных сборников.
Книга адресована широкому кругу читателей, интересующихся чувашским устным народным творчеством и национальной культурой.
